Atık sulardaki ‘koronavirüs haritası’ mutasyonu ortaya çıkardı

Türkiye’de uzun bir zamandır atık sularda koronavirüs olup olmadığı tartışılırken, konuyla ilgili olarak Marmara Ãœniversitesi Çevre MühendisliÄŸi Bölümü Öğretim Ãœyesi Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi açıklamalarda bulundu. Nisan ayından bu yana devam eden çalışmaların sonucunda, Türkiye’deki koronavirüs yayılımını gösteren haritalar oluÅŸturduklarını anlatan Kocamemi, ÅŸunları söyledi:’Nisan ayında Tarım ve Orman Bakanlığı’nın baÅŸlattığı bir proje bu. Türkiye Su Enstitüsü koordinatörlüğünde. Nisan ayında biz Türkiye’nin 81 ilinden numuneleri toplamaya baÅŸladık, Haziran ayına kadar bu toplama iÅŸlemleri devam etti ve bunlarda SARS-CoV-2 qPCR analizleri gerçekleÅŸtirdik. Bunun neticesinde, Nisan ayında baÅŸlıca 7 ÅŸehrimizde kovid-19 vakalarının yaygın olduÄŸunu gözlemledik. O tarihlerde, haritadan da görüleceÄŸi gibi GüneydoÄŸu ve DoÄŸu Anadolu bölgelerinde, Karadeniz bölgesinde, Akdeniz’in özellikle doÄŸu kesiminde çok fazla vaka yoktu. Ağırlıklı olarak Ä°stanbul, Bursa, Ä°zmit, Ä°zmir, Konya illerinde kovid-19 vakası daha fazla görmüştük. ‘Ä°STANBUL’U HARİÇ TUTUYORUM’ Burada Ä°stanbul’u hariç tutuyorum çünkü Ä°stanbul’da hali hazırda vakalar çok fazla. En fazla yoÄŸunluÄŸun olduÄŸu yer baÅŸtan beri Ä°stanbul’du. Onun için Ä°stanbul’dan her hafta numune alıyoruz ve yine Devlet Su Ä°ÅŸleri (DSÄ°)’nin yardımıyla, numunelerin qPCR analizleri gerçekleÅŸtiriliyor. Fakat raporlamada bir deÄŸiÅŸiklik yaptık çünkü anladık ki, bizim bu deÄŸerleri bu ÅŸekilde belirtmemiz, insanlarda bir hissiyat yaratmıyor. Bu amaçla da bir renk skalası belirledik. Aynı SaÄŸlık Bakanlığı’nın yaptığı gibi, atık sulardaki bu virüs yayılımını haritalar üzerinde nasıl belirleriz skalası bu skala. Koyu yeÅŸil vakaların çok yüksek olduÄŸunu, açıldıkça davakaların azaldığını gösteriyor. Orada bir sarı renk görüyorsunuz, o sarı renk de bizim dedeksiyon limitimiz. Yani qPCR cihazının bir dedeksiyon limiti var. Bunun altındaki deÄŸerler ya o bölgede vakaların çok düşük olduÄŸu ya da hiç olmadığı anlamına geliyor.’ Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi ‘NUMUNE ALIP BAKTIÄžINIZDA 1-1,5 MÄ°LYON KİŞİYE BAKMIÅž OLUYORSUNUZ’ Çalışmalar sorunsuz bir ÅŸekilde devam ederken, Mayıs ayında birden atık sulardaki virüsü görememeye baÅŸladıklarını ifade eden Kocamemi, o tarihlerde virüsün mutasyona uÄŸramış olabileceÄŸini dile getirerek şöyle konuÅŸtu:’Ä°lk önce Ä°stanbul’un haritasından bahsedeyim. Burada haftalık olarak alınıyor ve iki adet arıtma tesisi belirledik. Bu arıtma tesisleri çok büyük, Avrupa’da emsali olmayan arıtma tesisleridir. Ambarlı Atık Su Arıtma Tesisi, Avrupa Yakası’nı temsil ediyor ve 1,5 milyon kiÅŸiye hitap ediyor. PaÅŸaköy ise Anadolu Yakasını. Anadolu Yakasında 1 milyon kiÅŸiye hitap eden tesisler. Yani şöyle söyleyeyim, bu tesislerden bir numune alıp baktığınızda 1 milyon ve 1,5 milyon kiÅŸideki yayılıma bakmış oluyorsunuz. ‘MAYIS AYINDA VÄ°RÃœSÃœ GÖREMEMEYE BAÅžLADIK’ Renk deÄŸiÅŸimlerini görüyorsunuz. Nisan ve Mayıs aylarına vakamız çok yoÄŸundu, sonra bir azalma görüldü. Åžu tarihlerde ise Ä°stanbul’da vaka sayılarında artış olduÄŸu renk skalasında da görülüyor. Aradaki boÅŸluÄŸun sebebi ÅŸu, biz qPCR’da RDRP genine hitap eden bir primer kullandığımızdan bahsetmiÅŸtik. Bu tabii çok teknik ama önemli bir bilgi. Virüsün bir genomu var ve bu genomun deÄŸiÅŸik bölgelerine hitap eden primerler var. Biz önce RDRP bölgesine hitap eden primerlerle çalışmaya baÅŸladık. Virüsü gayet de güzel redekt ediyorduk. Fakat sonrasında, Mayıs ayında Türkiye genelinde virüsü görememeye baÅŸladık. ‘ATIK SULARDA BU MUTASYONU ÇOK NET OLARAK GÖREBÄ°LDÄ°K’ 81 ildeki numunelerde, bıçakla kesilir gibi bütün analizler negatif sonuç vermeye baÅŸladı. Biz bunu çok ciddi araÅŸtırdık. Haziran, Temmuz, AÄŸustos aylarımız bununla geçti ve primeri deÄŸiÅŸtirdik. N1N2 bölgesine hitap eden primere geçtik. Aynı tarihlerde, dünyada da çıkmış olan yayınlar. O tarihlerde virüste bir mutasyon olduÄŸunu çok net gösteriyor. Biz de numunelerimizi sekans analizine gönderdik, sonuçları bekliyoruz. O mutasyonu herhalde biz de bu sonuçlarda göreceÄŸiz. Yani biz de atık sularda bu mutasyonu çok net olarak görebildik. Primeri deÄŸiÅŸtirdiÄŸimiz noktada, virüsü hemen yakalamaya baÅŸladık.’ ‘TRABZON’DA ÅžU AN VAKA ÇOK AZ GÄ°BÄ° GÖRÃœNÃœYOR’ Çalışmaları sonucunda oluÅŸtukları haritalara bakıldığında, Kasım ayı itibarıyla vakaların Türkiye geneline yayıldığını ifade eden Bilge Alpaslan Kocamemi:’Türkiye geneline baktığımızda bu 3 harita artık bizim bütün çalışmalarımızı neticesini gösteriyor. Ä°lk harita Mayıs, ikincisi Ekim, üçüncü harita ise ÅŸu anki durumu gösteriyor. Mayıs ayında sarı bölgeler, kovid-19 vakalarının olmadığı bölgeler. Daha çok belirli baÅŸlı illerde; Ä°stanbul, Konya, Ä°zmir gibi illerde varken, Ekim ayında bu vakalar Türkiye geneline bir yayılım göstermiÅŸ. Fakat Kasım itibarıyla bütün Türkiye geneline kovid-19’un yayılmış olduÄŸunu bu haritalar ne yazık ki çok net gösteriyor. Trabzon ilinde ÅŸu anda ya vaka sayısı çok düşmüş vaziyette, ya dedeksiyon limitinin altında ya da vaka gerçekten yok gibi denecek kadar azalmış durumda. Tabii burada arıtma tesislerinin tipi de önemli. Trabzon ön arıtması olmayan bir il. Bunlar da faktör olabilir ama Trabzon’da ÅŸu an vaka çok az gibi görünüyor.’ ‘ATIK SULARDAKÄ° ARTIÅžI 3-4 GÃœN ÖNCE GÖZLEMLEMEYE BAÅžLIYORUZ’ En büyük amaçlarından birinin, bu ölçümleri vaka sayıları ile ilintilemek ve aralarında bir korelasyon kurabilmek olduÄŸunun altını çizen Kocamemi, şöyle devam etti:’Çünkü erken uyarı sistemi için bu çok önemli ve gerçekten vaka sayısındaki artış gözlenmeden, biz atık sulardaki artışı 3-4 gün önce gözlemlemeye baÅŸlıyoruz. Ama maalesef ki laboratuvar olanakları çok kısıtlı olduÄŸu için, Tarım ve Orman Bakanlığı ciddi bir özveriyle laboratuvarlarını bize açtı ama yine de yetmiyor. Bu laboratuvarların kapasitesi ve sayısı daha faza olsa, o zaman rutin analizleri daha sık yapabileceÄŸiz ve o zaman daha erken uyarı sistemi gibi çalışabileceÄŸiz. Ama biz yine de vaka sayıları ile ilintilemeye çalıştık. ‘ATIK SUDA ÇOK YÃœKSEK VÄ°RÃœS KONSANTRASYONLARI GÖRÃœYORUZ’ BildiÄŸiniz gibi, SaÄŸlık Bakanlığımız vaka sayılarını bölgesel olarak raporluyor. Biz de illerin bulunduÄŸu bölgelerin vaka sayılarını bu tabloda, pembe sütun grafikleri vaka sayılarını, lacivert olan ise bizim ölçtüğümüz virüs yüklerini gösteriyor. Burada çok önemli iki ÅŸey var, Ä°llerdeki yayılımın arttığını çok net görüyorsunuz. Ä°ller sayısı giderek artıyor. Ä°kinci husus, vaka sayıları çok düşük olduÄŸu zamanlarda bile, biz atık suda çok yüksek virüs konsantrasyonları görüyoruz. Bence bu çok önemli. Siz vaka sayısını çok az zannediyorsunuz ama asemptomatik vakalar çok fazla olduÄŸu için, siz bunu atık suda çok rahatlıkla görebiliyorsunuz. Atık sulardaki SARS-CoV-2 testleri size, toplumdaki kovid-19 yayılımını daha saÄŸlıklı, özellikle asemptomatik vakaların daha saÄŸlıklı deÄŸerlendirilmesine olanak verdiÄŸini, bu iki grafik karşılaÅŸtırması bize çok net olarak gösteriyor. Bu sonuçları Tarım ve Orman Bakanımız Bekir Pakdemirli’ye sunuyoruz. Kendisi de gereken deÄŸerlendirmeleri ekibi ile yapıyorlar.’ EN YÃœKSEK Ä°LLER Ä°STANBUL, BURSA, ANKARA Bu haritalar sayesinde bölgesel karantinaların yapılabileceÄŸini vurgulayan Kocamemi, ‘Åžu an en yüksek iller Ä°stanbul, Bursa, Ankara. Samsun’da da biraz daha artış var. DoÄŸu illerinde Ekim ayında bir yükseliÅŸ oldu. Fakat ÅŸu an bir azalışa geçti. Tabii haftalık olarak çok ciddi deÄŸiÅŸimler olabiliyor. DoÄŸu Anadolu ve GüneydoÄŸu Anadolu bu ÅŸekilde deÄŸiÅŸti. Mesela Elazığ’da Ekim’de çok yüksek deÄŸerler var, ama ÅŸu an açık yeÅŸile dönmüş durumda Elazığ. Yani vaka sayılarında azalma var. Adana ve Mersin’de de azalma oldu. Åžanlıurfa da çok yüksek bu arada. Van’da hiç yoktu, ÅŸimdi var. Bu haritaları daha hızlı bir ÅŸekilde oluÅŸturabilirsek, bölgesel karantinalar yapılabilir. Bu karantinayı çift taraflı düşünmek lazım. Biz hep ‘vaka sayısı yüksek olan ÅŸehirler karantinaya alınır’ gibi düşünüyoruz ama aslında vaka sayısı düşük olan yerlerde de karantina yapılabilir. O ÅŸehri vakasız olarak muhafaza edebilmek adına. Mesela Trabzon ilinde ÅŸu an bir vaka yoksa, diÄŸer illerle irtibatı kesilebilir’ ifadelerini kullandı. ‘TÃœRKÄ°YE’DEKÄ° KADAR KAPSAMLI BÄ°R ÇALIÅžMA AVRUPA’NIN HİÇBÄ°R ÃœLKESÄ°NDE HENÃœZ YOK’ Yaptıkları çalışmaların baÅŸka ülkeler tarafından çok büyük övgü aldığını ve Avrupa’nın hiçbir ülkesinde, atık sularda Türkiye kadar kapsamlı bir çalışmanın yapılmadığını dile getiren Bilge Alpaslan Kocamemi, şöyle devam etti:’Çok büyük bir onurla söyleyebilirim ki Türkiye Avrupa’da, Afrika’da yürütülen çalışmalarda öncü ülke olarak anılıyor. Birçok webinar’a davet ediliyoruz. Bunlar çok büyük kapsamlı webinarlar. ÖrneÄŸin iki gün önce ben Avrupa BirliÄŸi (AB)’nin bir webinarına davet edildim Tarım ve Orman Bakanlığı adına. Bütün Avrupa ülkelerinin SARS-CoV-2’nin atık sulardaki çalışmalarının sunulduÄŸu bir webinardı. Ve inanın, çok büyük övgü aldık. Türkiye’deki kadar kapsamlı bir çalışma Avrupa’nın hiçbir ülkesinde henüz yok. Bu anlamda öncü ülke olarak anılıyoruz. Bunu büyük bir gurur ile söyleyebilirim. Tarım ve Orman Bakanlığı da bu webinarlarda çok büyük övgüler alıyor. Yaptığımız çalışmaların dünyada bu ÅŸekilde lanse edilmesi çok gurur verici bizler için ama tabii en büyük maksadımız, bu çalışmaların ülkemiz için bir artı deÄŸere dönüşmesi. Bu anlamda da umuyorum ki yakın gelecekte SaÄŸlık Bakanlığımız tarafından bu verilerimiz daha dikkatli bir ÅŸekilde incelenecek ve iÅŸlevsellik kazanacaktır. En büyük ümidimiz bu. Proje ekibi olarak, bir erken uyarı sistemi olup, ÅŸehirlerde bu analizlere göre lokal karantina önlemleri alınmasını ümit ediyoruz.’

Bir önceki yazımız olan Haluk Levent, cinsel saldırıya uğrayan buzağı ve annesini satın aldı başlıklı makalemizde Gazipaşa, Haluk Levent ve İzmir hakkında bilgiler verilmektedir.